Wij worden ouder en zijn vaker chronisch ziek. Met dat in het achterhoofd wordt voorspeld dat er voor het jaar 2030 een vraag komt naar 40 miljoen nieuwe banen in gezondheidszorg wereldwijd, de meeste in hogeinkomenslanden. In dezelfde periode zien lageinkomenslanden hun tekort aan zorgpersoneel groeien tot 18 miljoen. Dit zijn aantallen die er niet om liegen. Een mondiale strategie om deze scheve verdeling op te lossen is nu harder nodig dan ooit. Wemos is blij dat alle lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) tijdens de net afgelopen World Health Assembly in Genève het vijfjarenplan ‘Health Employment and Economic Growth’ hebben goedgekeurd.
In Genève kreeg het plan een enorme bijval van de lidstaten. Nieuw Zeeland sloot zelfs zijn betoog af met ‘We cannot allow this plan to fail’. De urgentie is duidelijk, nu de nodige stappen. De WHO, International Labour Organisation (ILO) en Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) werken samen aan de uitvoering van het plan.
Stel genoeg geld beschikbaar
Allereerst is er geld nodig voor het opleiden van zorgpersoneel, en vervolgens voor banen. In veel lageinkomenslanden ontbreekt het aan geld hiervoor. Meestal hebben ministeries van gezondheid aardig zicht op wat er nodig is aan zorgpersoneel, maar de onderhandeling met een ministerie van financiën om het nodige budget loopt vaak spaak. Het zorgpersoneel wordt namelijk al snel gezien als een terugkerende kostenpost. Om die fatale gedachtegang te doorbreken, hebben de WHO, ILO en OECD bewezen dat nieuwe banen in de zorg economische groei stimuleren. Zambia en Zimbabwe hebben voor een originele benadering gekozen om goedkeuring van hun financiënministers te krijgen voor extra zorgbudget: ze presenteren het als een belegging, ‘investment case’. Maar succes is niet verzekerd.
De WHO heeft richtlijnen opgesteld voor het nodige aantal zorgprofessionals om universele toegang tot gezondheidsdiensten te kunnen garanderen. Daarbij gaat de WHO uit van zorgbehoefte (‘health needs’), maar kiest in de arbeidsmarktbenadering voor een vraag-aanbodmodel met als leidraad de financiële capaciteit van een land om voor zorgpersoneel te betalen. Het grote gevaar van deze benadering is dat een land dat te weinig geld heeft, onmogelijk zijn behoefte aan zorgpersoneel af kan dekken. Daarom pleit Wemos voor een mensenrechtenbenadering: iedereen, waar dan ook ter wereld, heeft recht op toegang tot de voorwaarden van gezondheid.
Schaf plafonds af
Naast voldoende eigen budget in landen is internationale medefinanciering voor scholing en banen onmisbaar. Hierbij is het probleem dat het International Monetary Fund (IMF) en de Wereldbank hun financiering voor gezondheidszorg en zorgpersoneel ooit hebben beperkt tot bepaalde plafonds als voorwaarde voor hun leningen. Hoewel de plafonds nu veranderd zijn in ‘aanbevelingen’, blijven ministers van financiën veel te streng in de leer en houden de hand op de knip. In Genève staken landen als Zambia, Zimbabwe en Botswana het tekort aan fiscale en budgettaire ruimte niet onder stoelen of banken. Dit heeft als gevolg dat geld niet of nauwelijks aan zorgpersoneel besteed mag worden, en dat pas afgestudeerd zorgpersoneel niet aan het werk kan omdat er geen vacatures vrij komen. Verder leidt dit ertoe dat salarissen in de publieke sector (tijdelijk) worden bevroren en arbeidsomstandigheden verre van optimaal zijn. Ter herinnering: recentelijk – tijdens de financiële en economische crisis – hebben we dit ook gezien in lidstaten van de Europese Unie. Nu de budgetten weer stijgen, ontstaan onder andere in Nederland in een rap tempo veel vacatures.
Blijf steun geven
Internationale donoren die tot voor kort wel investeerden in zorgpersoneel, bijvoorbeeld in de vorm van salarissen en top-ups, doen dit nu niet of nauwelijks meer omdat ze geen terugkerende kosten willen financieren. De onderliggende teneur is dat geld vrijgeven voor meer zorgpersoneel geen duurzame oplossing zou zijn. Van collega’s uit lage- en middeninkomenslanden horen we dat er gebrek is juist aan die ondersteuning. Daarom moedigt Wemos hogeinkomenslanden aan blijvende financiële steun te geven aan landen die het hardst nodig hebben. Dit is geen vrijblijvende zaak in een wereld waarin we met elkaar verbonden zijn: het recht op gezondheid verplicht ons tot deze steun.
Investeer in opleidingen
Ook aan de kant van hogeinkomenslanden zijn investeringen nodig. Het beperkte budget en slechte arbeidsomstandigheden zijn een stevige voedingsbodem voor migratie van zorgpersoneel, een andere factor die een ondermijnend effect heeft op gezondheidssystemen. Het uitzicht op duizenden en nogmaals duizenden vacatures in hogeinkomenslanden is een teken aan de wand. Om een rampzalige aanzuigende werking op zorgpersoneel uit lageinkomenslanden te voorkomen is het nodig dat hogeinkomenslanden de hand in de eigen boezem steken en nu extra gaan investeren in zorgopleidingen. De ‘WHO Global Code of Practice on the International Recruitment of Health Personnel’ boet voorlopig beslist niet in aan relevantie. Wemos blijft samen met haar partnerorganisaties de implementatie ervan stimuleren.
Werk intersectoraal
Zorgverleners moeten zich kunnen verenigen om samen te pleiten voor fatsoenlijke arbeidsomstandigheden, vindt de ILO. Het kan niet zijn dat mensen werkzaam in de zorg in de gevangenis belanden als ze hun stem laten horen, zoals laatst gebeurde met de Keniaanse artsen. Ook pleit de ILO voor een intersectorale benadering. Ministers van gezondheid moeten aan tafel met hun collega’s onderwijs, arbeid en financiën om hierover goede afspraken met elkaar te maken. Dit is precies waarvoor Wemos zich in de afgelopen jaren heeft ingespannen. We hebben de verschillende ministeries, vakbonden, maatschappelijke organisaties en werkgevers in de gezondheidszorg bij elkaar gebracht om samen te praten zowel over financiering als opleiding en arbeidsomstandigheden in de zorg. Versterkt door de nieuwste inzichten uit Genève zetten we dit koppelwerk voort in samenwerking met onze partners in het Health Systems Advocacy Partnership.
Lees de blog van Mariëlle Bemelmans en Mit Philips (MSF) over het plan in vakblad BMJ
