Op 27 augustus 2020 heeft het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) in een brief aan de Tweede Kamer gereageerd op het rapport ‘Overpriced: drugs developed with Dutch Public Funding’ (SOMO/Wemos, mei 2019).
Uit het rapport ‘Overpriced’ blijkt dat de financieringsinstrumenten waarmee EZK start-ups en bedrijven die actief zijn in medicijnontwikkeling ondersteunt, niet transparant zijn over de geïnvesteerde bedragen. Verder zijn de financieringsinstrumenten er niet noodzakelijkerwijs op gericht om bij te dragen aan de volksgezondheid. Zij staan juist op gespannen voet met het overheidsstreven excessief hoge medicijnprijzen te bestrijden. Voor deze financieringsstromen blijken alleen economische indicatoren van belang, zoals hoge rendementen, groei van werkgelegenheid, toename van ‘innovatieve ondernemers’ en meer buitenlandse investeringen.
De reactie van EZK weerspreekt deze conclusie niet; staatsecretaris mevrouw Keijzer zegt dat de instrumenten van EZK – zoals de revolverende fondsen – generiek zijn en geen onderscheid maken in sectoren. Aan geen van de producten die worden ontwikkeld met behulp van revolverende fondsen worden voorwaarden gesteld met betrekking tot de prijs, en dat geldt dus ook voor medische producten. SOMO en Wemos stellen in het rapport dat er concrete voorwaarden opgenomen moeten worden in de financieringsdocumentatie inzake toegankelijkheid en betaalbaarheid van eventuele eindproducten, wanneer Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen investeren in Life Science & Health-bedrijven. Volgens mevrouw Keijzer is deze suggestie echter niet passend. Ten eerste omdat veel trajecten niet leiden tot een vermarktbaar product en ten tweede omdat zo’n bepaling andere co-investeerders zal afschrikken. Beide argumenten zijn niet goed onderbouwd; in het rapport geven SOMO en Wemos juist voorbeelden van medicijnen die wel de eindstreep halen en vervolgens voor een hele hoge prijs verkocht worden. En er is geen bewijs dat vooraf gestelde voorwaarden verdere investeringen zouden afschrikken.
De brief van EZK geeft aan dat bij de publieke financiering van bedrijven wel degelijk maatschappelijke belangen worden nagestreefd. Zo bevatten de revolverende fondsen duurzaamheidsbepalingen en wordt er gekeken hoe het kader van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) kan worden toegepast. Dit zal echter niet voorkomen dat medicijnen die met Nederlands publiek geld zijn ontwikkeld en naar de markt gebracht, voor excessief hoge prijzen aan diezelfde overheid te koop worden aangeboden. Daarnaast zijn het vaak niet de regionale innovatieve ondernemers die hiervan profiteren, maar juist grote buitenlandse investeerders en farmaceutische bedrijven die het innovatieve bedrijf mét het patent opkopen.
Om concreet bij te dragen aan het versterken van instrumenten met als doel “nieuwe behandelingen eerder beschikbaar te krijgen voor patiënten, in relatie met de betaalbaarheid en duurzaamheid van de (Nederlandse) zorg” laat EZK zich leiden door de Principes van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). De tien oorspronkelijk opgestelde principes – bedoeld om richting te geven aan maatschappelijk verantwoord licentiëren – zijn inmiddels echter zodanig afgezwakt dat zij helemaal niet meer gaan over prijsstelling of transparantie. Bovendien is de uitvoering van de principes geheel vrijwillig. Daarmee voldoet de uitkomst van het proces niet aan het gestelde doel. De staatssecretaris lijkt echter nog niet op de hoogte van het mislukken van dit proces.
De Nederlandse overheid, en ook EZK, zijn verantwoordelijk voor maatschappelijk verantwoorde publieke financiering van medicijnontwikkeling. Nu het NFU-proces onvoldoende heeft opgeleverd, kunnen zij niet langer naar deze principes verwijzen als oplossing. Toch hanteert het kabinet juist deze principes bij investeringen in COVID-19 vaccins en geneesmiddelen – om ervoor te zorgen dat zij onder acceptabele voorwaarden beschikbaar komen voor patiënten.[1] Dat is zeer zorgelijk omdat hiermee geen enkele garantie wordt geboden op het gebied van prijs en transparantie.
Wij verwachten dat de overheid de touwtjes in handen neemt om strengere voorwaarden aan publieke financiering in medicijnontwikkeling via universiteiten en publieke instellingen af te dwingen. Uit het veld zelf komt het niet, ondanks de belofte in 2017 toen een meerderheid van de Tweede Kamer instemde met een manifest over maatschappelijk verantwoord licentiëren van License to Heal.[2]
SOMO en Wemos waarderen de aandacht van de staatssecretaris voor de conclusies in het rapport ‘Overpriced’. De maatregelen die zij nu voor ogen heeft zijn er echter geenszins op gericht om te voorkomen dat licenties van patenten, die met publiek geld zijn ontwikkeld, exclusief in de handen komen van grote farmaceuten die vervolgens volledige controle hebben over wie toegang krijgt tot het medicijn en voor welke prijs.
De ministeries van VWS en EZK moeten serieuze stappen zetten om voorwaarden te verbinden aan de publieke financiering van medicijnontwikkeling die toegankelijkheid en betaalbaarheid waarborgen. Vooral EZK moet transparantie geven over de hoogte van investeringen in individuele bedrijven die actief zijn in medicijnontwikkeling via haar instrumenten, zoals de ROM’s, publieke fondsen met durfkapitaal, de Seed tenders, Invest-NL, DVI, kredieten, etc. Het huidige streven naar hoge en winstgevende rendementen staat haaks op het streven van de Nederlandse overheid om hoge medicijnprijzen te bestrijden en de zorg betaalbaar te houden.
Lees ook:
[1]Tweede Kamer, vergaderjaar 2019–2020, 21 501-31, nr. 56213, https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2020Z10261&did=2020D22253
[2] De aanleiding van maatschappelijk verantwoord licenseren uit het AO geneesmiddelenbeleid, 22 nov 2017:
Ik ga me er ook sterk voor maken dat we niet dubbel betalen voor geneesmiddelen. Als we eerst vanuit collectieve middelen een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van geneesmiddelen, moet er later niet een overmatig beroep worden gedaan op de collectieve bekostiging van deze dure geneesmiddelen. In dit kader is het maatschappelijk verantwoord licenseren van belang. Een aantal van u heeft daarover gesproken, zoals dat ook is gedaan door de politieke jongerenorganisaties in het manifest License to Heal. Om de uitgangspunten hiervan vast te leggen, deze verder te operationaliseren en ervaringen hieromtrent uit te wisselen, wordt een coalitie gevormd van stakeholders en deskundigen. Ik heb de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra, de NFU, bereid gevonden om dit initiatief te trekken.
Zie: https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2017A00628
Foto: ‘Pills Medical Money’ van Thomas Breher via Pixabay
Ontvang onze nieuwsbrief
