Het belang van beleidscoherentie
De kern van het pleidooi voor beleidscoherentie is dit: Wanneer er coherentie bestaat tussen beleid op verschillende gebieden, kan hun gezamenlijke effect groter zijn dan de som der delen. Is er onvoldoende afstemming van beleid (beleidsincoherentie), dan kunnen inspanningen vanuit het ene beleid teniet worden gedaan door tegengestelde inspanningen vanuit ander beleid. Om coherentie te waarborgen werkt het ministerie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking met het actieplan beleidscoherentie voor ontwikkeling. Dit actieplan is recent herzien met drie nieuwe speerpunten: 1) het terugbrengen van de mondiale klimaat-, land- en watervoetafdruk van Nederland, 2) het tegengaan van onwettige geldstromen via Nederland en 3) het verbeteren van vaccin- en mondiale gezondheidsongelijkheid.
Dat laatste thema, mondiale gezondheid, is nieuw. De Covid-19 pandemie heeft de Nederlandse overheid blijkbaar wakker geschud. Tel daarbij de Nederlandse mondiale gezondheidsstrategie op, en het is niet verrassend dat dit thema nu eindelijk de aandacht krijgt die het verdient. Het is daarom teleurstellend dat het actieplan slechts een beperkte focus op mondiale gezondheid bevat; het kijkt alleen naar ongelijke toegang tot vaccins. Als de regering serieus werk wil maken van de doelen die het in de mondiale gezondheidsstrategie stelt, is beleidscoherentie essentieel.
De uitdagingen van beleidscoherentie bij het bereiken van universele, toegankelijke gezondheidszorg
Weerbare gezondheidssystemen zijn een basisvoorwaarde voor de gezondheid van mensen wereldwijd. Het bereiken van ‘Universal Health Coverage’ (universele gezondheidszorg die voor iedereen toegankelijk is) is een essentieel doel voor overheden wereldwijd. Daarom zet Nederland in op het versterken van gezondheidssystemen. Helaas is beleidscoherentie soms ver te zoeken in het Nederlandse gecombineerde hulp en handel–beleid.
De overheid faciliteert daarmee keer op keer publiek-private samenwerking en ‘innovatieve’ financiering (het gebruiken van publieke middelen om private investeringen aan te trekken). En dat terwijl er grote risico’s kleven aan de inmenging van de commerciële private sector in gezondheidszorg in lage- en middeninkomenslanden. Het kan leiden tot stijgende zorgkosten, fiscale risico’s voor de overheid, versnippering van het zorgsysteem en verslechterde toegang tot essentiële gezondheidsdiensten voor mensen met een laag inkomen.
Bovendien staat deze aanpak haaks op de bestaande wetenschappelijke literatuur die stelt dat voldoende publieke financiering vereist is voor toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg van goede kwaliteit in lage- en middeninkomenslanden. De Nederlandse overheid moet erkennen dat hulp en handel binnen gezondheid niet goed samengaan en vaak leiden tot incoherent en ineffectief beleid. De focus zou hier moeten liggen op het versterken van gezondheidssystemen met publieke financiering.
De relatie tussen belastingontwijking, schuldenlasten en mondiale gezondheid
Het actieplan stelt terecht vast dat illegale geldstromen en belastingontwijking een groot probleem vormen voor effectief ontwikkelingsbeleid. Rechtvaardige en effectieve belastingheffing, gebonden aan internationale regels, is cruciaal voor ontwikkeling en mondiale gezondheid. Het is cru dat Nederland in het verleden zelf heeft bijgedragen aan het faciliteren van belastingontwijking. Volgens het Tax Justice Network hoort ons land nog steeds bij de top van de belastingparadijzen wereldwijd (Country profile Netherlands, Tax Justice Network 2022). De regering wacht de schone taak om het eigen beleid op orde te krijgen, bijvoorbeeld door brievenbusmaatschappijen tegen te gaan, en zich daarna internationaal hard te maken voor rechtvaardige belastingheffing.
We lezen in het actieplan niets over onhoudbare schuldenlasten. Deze drukken zwaar op de overheidsbudgetten die veel lage- en middeninkomenslanden hebben voor essentiële publieke diensten, zoals gezondheidszorg en preventie. Uit onderzoek blijkt dat de landen met de zwaarste schuldenlasten 3% minder verwachten uit te geven aan essentiële publieke diensten in 2023 dan in 2019 (Financial justice for pandemic prevention, preparedness & response, G2H2 2022). De strenge eisen en voorwaarden van schuldeisende landen en instituties maken het voor deze landen onmogelijk om voldoende in gezondheidszorg te investeren. Met alle gevolgen van dien. Het is tijd voor de Nederlandse overheid om in internationaal verband te pleiten voor het verlichten of kwijtschelden van onhoudbare schuldenlasten.
Incoherent beleid hindert gelijke toegang tot geneesmiddelen
Dat het nogal eens schort aan coherentie in Nederlands beleid rond toegang tot geneesmiddelen en vaccins, werd tijdens de coronapandemie duidelijk. De Nederlandse regering gaf meermaals aan zich in te willen zetten om lage en midden-inkomenslanden te voorzien van Covid-19 vaccins. In een vroeg stadium van de pandemie kwamen India en Zuid-Afrika met het voorstel om het intellectueel eigendom op medische producten tegen Covid-19 tijdelijk op te schorten. Dit voorstel was een belangrijke eerste stap om meer producenten vaccins en geneesmiddelen te laten produceren om wereldwijde beschikbaarheid te vergroten. Maar wat bleek? Er was geen steun vanuit Europese en Noord-Amerikaanse landen.
In Nederland lag dit grotendeels bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, het ministerie dat verantwoordelijkheid draagt voor de portefeuille ‘Intellectueel Eigendom’. Deze beslissing was in strijd met de doelstelling van de ministeries van Buitenlandse Zaken en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Een typisch voorbeeld van beleidsincoherentie dat bovendien heeft bijgedragen aan de onrechtvaardige en trage verdeling van vaccinaties tijdens de pandemie.
Doelen op mondiale gezondheid vereisen coherent beleid
Het Nederlandse mondiale gezondheidsbeleid wordt nogal eens ondermijnd door tegengestelde prioriteiten op andere beleidsterreinen: in de Nederlandse hulp-en-handelagenda, de aanpak van illegale geldstromen, belastingontwijking en de schuldenproblematiek, de opstelling inzake intellectueel eigendomsrecht – delft het maatschappelijke belang van (mondiale) gezondheid het onderspit. Zonder beleidscoherentie is het Nederlandse ontwikkelingsbeleid voor mondiale gezondheid als een dijk waarin we zelf gaten hebben geboord en waarbij we vervolgens verbaasd toekijken als de dijk water doorlaat en het achterliggende land onder water komt te liggen.
Om die gaten te dichten moet de regering mondiale gezondheid als algemene pijler opnemen in het actieplan en daarbij de beleidsvoornemens uit de Nederlandse mondiale gezondheidsstrategie omzetten in duidelijke doelstellingen in het actieplan. De doelen die Nederland nastreeft, zoals Universal Health Coverage, pandemische paraatheid, preventie en respons, en eerlijke toegang tot vaccinaties en medicijnen, zijn groot. En zij dwingen tot het maken van lastige keuzes, waarbij we verder moeten kijken dan alleen onze korte termijn en nationale belangen. Dan kun je maar beter beleid hebben dat gezamenlijk meer is dan de som der delen.
Lees ook onze reactie op de Nederlandse Mondiale Gezondheidsstrategie 2023-2030.
